Karta przedmiotu

Prawo i przepisy lotnicze w projektowaniu silników lotniczych

Podstawowe informacje o zajęciach

Cykl kształcenia:

2025/2026

Nazwa jednostki prowadzącej studia:

Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa

Nazwa kierunku studiów:

Lotnictwo i kosmonautyka

Obszar kształcenia:

nauki techniczne

Profil studiów:

ogólnoakademicki

Poziom studiów:

drugiego stopnia

Forma studiów:

stacjonarne

Specjalności na kierunku:

Awionika, Pilotaż, Samoloty, Silniki lotnicze, Śmigłowce, Zarządzanie ruchem lotniczym

Tytuł otrzymywany po ukończeniu studiów:

magister inżynier

Nazwa jednostki prowadzącej zajęcia:

Katedra Inżynierii Lotniczej i Kosmicznej

Kod zajęć:

6342

Status zajęć:

obowiązkowy dla specjalności Silniki lotnicze

Układ zajęć w planie studiów:

sem: 3 / W15 P15 / 1 ECTS / Z

Język wykładowy:

polski

Imię i nazwisko koordynatora:

dr inż. Arkadiusz Bednarz

Terminy konsultacji koordynatora:

https://abednarz.v.prz.edu.pl/konsultacje

semestr 3:

dr inż. Tomasz Gałaczyński

Cel kształcenia i wykaz literatury

Główny cel kształcenia:
uzyskanie wiedzy z zakresu prawnych aspektów projektowania, użytkowania i eksploatacji sprzętu lotniczego

Ogólne informacje o zajęciach:
moduł skłąda się z części ćwiczeniowej, na której studenci zapoznają się z wybranymi przepisami prawnymi dotyczącymi przepisów prawa lotniczego, norm dla projektowania, użytkowania, sksploatacji sprzętu lotniczego

Materiały dydaktyczne:
filmy i artykuły o projektowaniu i testowaniu silników lotniczych

Wykaz literatury, wymaganej do zaliczenia zajęć

Literatura wykorzystywana podczas zajęć wykładowych
1	Filippo De Florio	Airworthiness	Butterworth-Heinemann (Elsevier).	2006
2	European Union Aviation Safety Agency	Certification Specifications and Acceptable Means of Compliance for Engines CS-E	EASA, Amendment 6.	2020

Literatura wykorzystywana podczas zajęć ćwiczeniowych/laboratoryjnych/innych
1	European Union Safety Agency	Certification Specifications and Acceptable Means of Compliance for Engines CS-E	EASA, Amendment 6.	2020

Literatura do samodzielnego studiowania
1	European Union Aviation Safety Agency	TCDS - EASA.E.xxx	EASA.	-

Wymagania wstępne w kategorii wiedzy / umiejętności / kompetencji społecznych

Wymagania formalne:
wymagania formalne dla studiowania na właściwym semestrze studiów

Wymagania wstępne w kategorii Wiedzy:
ogólna wiedza z zakresu podstaw prawa w Polsce

Wymagania wstępne w kategorii Umiejętności:
umiejętność samokształcenia i poszukiwania informacji z dostęponych źródeł

Wymagania wstępne w kategorii Kompetencji społecznych:
umiejętność pracy w zespole

Efekty kształcenia dla zajęć

MEK	Student, który zaliczył zajęcia	Formy zajęć/metody dydaktyczne prowadzące do osiągnięcia danego efektu kształcenia	Metody weryfikacji każdego z wymienionych efektów kształcenia	Związki z KEK	Związki z PRK
MEK01	ma wiedzę dotyczącą: projektowania, użytkowania i zarządzania eksploatacją obiektów latających	ćwiczenia problemowe	referat ustny	K-W07+	P7S-WG
MEK02	student poznaje słownictwo, nazewnictwo z zakresu ochrony własności przemysłowej, prawa autorskiego, zarządzania zasobami własności intelektualnej oraz prawa patentowego, prawa lotniczego	ćwiczenia problemowe	referat ustny	K-W10+	P7S-WK
MEK03	ma umiejętność realizacji i potrafi określić kierunki samokształcenia w celu podnoszenia kompetencji zawodowych z prawnych aspektów działalności inżynierskiej	ćwiczenia problemowe	referat ustny	K-U04+	P7S-UU
MEK04	ma świadomość konieczności zachowania w sposób profesjonalny i rozumie pozatechniczne aspekty i skutki działalności inżyniera lotnictwa, w tym odpowiedzialność za podejmowane decyzje w aspekcie prawnym	ćwiczenia problemowe	referat ustny	K-K01+	P7S-KR

Treści kształcenia dla zajęć

Sem.	TK	Treści kształcenia	Realizowane na	MEK
3	TK01	Podstawy prawa w Polsce, żródła prawa, system ustawodawczy w Polsce	c01	MEK01 MEK02 MEK03
3	TK02	Przepisy lotnicze. Specyfikacje certyfikacyjne - CS.Samoloty duże. Emisja z silników i upust paliwa. Hałas. APU. Użytkowanie we wszystkich warunkach pogodowych.Śmigła Silniki. Uzytkowanie we wszystkich warunkach pogodowych.	co1	MEK01 MEK03 MEK04
3	TK03	Europejskie normy techniczne. Ważniejsze definicje i skróty w normach.	C02	MEK01 MEK02
3	TK04	Specyfikacje certyfikacyjne CS dla silników. CS-E 10 Zakres stosowania CS-E 15 Terminologia CS-E 20 Konfiguracja i podłączenia Silnika CS-E 25 Instrukcje zapewnienia ciągłej zdatności do lotu CS-E 30 Założenia CS-E 40 Zakresy CS-E 50 Układ Sterowania Silnikiem CS-E 60 Wyposażenie w przyrządy CS-E 70 Materiały i sposoby wytwarzania CS-E 80 Osprzęt CS-E 90 Ochrona przed korozją i pogorszeniem własności CS-E 100 Wytrzymałość CS-E 110 Rysunki i znakowanie części - montaż części CS-E 120 Identyfikacja CS-E 130 Instalacja Przeciwpożarowa CS-E 140 Próby - konfiguracja Silnika CS-E 150 Próby - Warunki mające zastosowanie we wszystkich próbach CS-E 160 Próby - Historia CS-E 170 Sprawdzanie układów Silnika i podzespołów CS-E 180 Próby działania Śmigła CS-E 190 Silniki do akrobacji	C02	MEK01 MEK03
3	TK05	Silniki tłokowe. Konstrukcja. CS-E 210 Analiza Usterek CS-E 230 Odladzanie i zabezpieczenia przed oblodzeniem CS-E 240 Zapłon CS-E 250 Układ paliwowy CS-E 260 Układ chłodzenia Silnika CS-E 270 Układ smarowania CS-E 290 Pokręcanie ręczne	C03	MEK01 MEK04
3	TK06	PODCZĘŚĆ C — SILNIKI TŁOKOWE, UDOWADNIANIE TYPU CS-E 300 Warunki stosowane dla wszystkich prób CS-E 320 Redukcja osiągów CS-E 330 Próby - postanowienia ogólne CS-E 340 Próby drgań CS-E 350 Próby pomiarowe CS-E 360 Próby spalania detonacyjnego CS-E 370 Próby rozruchu CS-E 380 Próby rozruchu w niskiej temperaturze CS-E 390 Próby przyśpieszeń CS-E 400 Próby nadobrotów 2 CS-E 430 Próby natrysku wody CS-E 440 Próby trwałościowe CS-E 450 Próby zapłonu CS-E 460 Próby cofania płomienia CS-E 470 Zanieczyszczone paliwo	C04	MEK01 MEK04
3	TK07	PODCZĘŚĆ D - SILNIKI TURBINOWE; KONSTRUKCJA I BUDOWA CS-E 500 Działanie CS-E 510 Analiza usterek CS-E 515 Części krytyczne silnika CS-E 520 Wytrzymałość CS-E 525 Ciągłe obracanie CS-E 540 Uderzenie i wchłanianie obcych ciał CS-E 560 Układ paliwowy CS-E 570 Układ olejowy CS-E 580 Układy powietrzne oraz upusty sprężarki i turbiny CS-E 590 Układy rozrusznika	C05	MEK01 MEK04
3	TK08	PODCZĘŚĆ E - SILNIKI TURBINOWE; UDOWADNIANIE TYPU CS-E 600 Próby - postanowienia ogólne CS-E 620 Redukcja osiągów CS-E 640 Obciążenia od ciśnienia CS-E 650 Badania drgań CS-E 660 Ciśnienie i temperatura paliwa CS-E 670 Zanieczyszczone paliwo CS-E 680 Skutki obciążeń od pochylenia i od momentu żyroskopowego CS-E 690 Upust z silnika CS-E 700 Przekroczenie warunków użytkowania CS-E 710 Próby zablokowania wirnika CS-E 720 Zapłon ciągły CS-E 730 Próby pomiarowe silnika CS-E 740 Próby trwałościowe CS-E 745 Przyśpieszenia silnika CS-E 750 Próby rozruchu CS-E 770 Próby rozruchu w niskiej temperaturze CS-E 780 Próby w warunkach tworzenia się lodu CS-E 790 Wchłanianie deszczu i gradu CS-E 800 Uderzenie i wchłanianie ptaka CS-E 810 Awaria łopatki sprężarki i turbiny CS-E 820 Próba nadmiernego momentu obrotowego CS-E 830 Maksymalne nadobroty silnika CS-E 840 Integralność wirnika CS-E 850 Wały sprężarki, wentylatora i turbiny CS-E 860 Nadmierna temperatura wirnika turbiny CS-E 870 Próba nadmiernej temperatury gazów wylotowych CS-E 880 Próby z wtryskiem cieczy chłodzącej dla Startu i/lub 2½ - Minutowej Mocy OEI CS-E 890 Próby urządzenia ciągu wstecznego CS-E 900 Hamulec postojowy śmigła CS-E 910 Powtórne uruchomienie w locie CS-E 920 Próba nadmiernej temperatury	C06-C07	MEK01 MEK04
3	TK09	PODCZĘŚĆ F - SILNIKI TURBINOWE - WYMAGANIA KONSTRUKCYJNE W ZAKRESIE ESKPLOATACJI I OCHRONY ŚRODOWISKA CS-E 1000 Ogólne CS-E 1010 Upust paliwa CS-E 1020 Emisje z silnika 3 CS-E 1030 Dopuszczenie Ograniczone Czasowo CS-E 1040 ETOPS DODATKI DODATEK A KONCENTRACJA DESZCZU I GRADU W ATMOSFERZE, NORMY DLA CERTYFIKACJI	C07	MEK01 MEK04
3	TK10	CS-E KSIĘGA 2 AKCEPTOWALNE SPOSOBY SPEŁNIENIA WYMAGAŃ. PODCZĘŚĆ A - POSTANOWIENIA OGÓLNE AMC do CS-E 10 (c) Urządzenia ciągu wstecznego AMC do CS-E 20 Konfiguracja i podłączenia silnika. AMC do CS-E 20 (f) Dane zapewnienia mocy dla silników z jednym lub wieloma zakresami mocy OEI AMC do CS-E 25 Instrukcje zapewnienia ciągłej zdatności do lotu AMC do CS-E 30 Założenia AMC do CS-E 40 Zakresy AMC do CS-E 40 (b) (3) Zakresy 30 sekund OEI i 2 minut OEI AMC do CS-E 40 (d) Ograniczenia użytkowania AMC do CS-E 50 Układ sterowania silnikiem AMC do CS-E 50 (e) Integralność wirnika AMC do CS-E 50 (g) Elementy Sterowania - Silniki o 30-sekundowym zakresie mocy OEI AMC do CS-E 60 Wyposażenie w przyrządy AMC do CS-E 60 (d) Wyposażenie w przyrządy AMC do CS-E 70 Odlewy, odkuwki, konstrukcje spawane i części spawane AMC do CS-E 80 Osprzęt AMC do CS-E 130 Instalacja Przeciwpożarowa AMC do CS-E 140 Próby - konfiguracja Silnika AMC do CS-E 150 (a) Próby - Warunki mające zastosowanie we wszystkich próbach AMC do CS-E 150 (f) Próby trwałościowe – Przeglądy inspekcyjne i próby pomiarowe AMC do CS-E 170 Sprawdzanie układów silnika i podzespołów AMC do CS-E 180 Próby działania Śmigła	C08-C09	MEK01 MEK04
3	TK11	PODCZĘŚĆ B - SILNIKI TŁOKOWE; KONSTRUKCJA I BUDOWA AMC do CS-E 210 Analiza usterek PODCZĘŚĆ C - SILNIKI TŁOKOWE; UDOWADNIANIE TYPU AMC do CS-E 300 (f) Warunki Stosowane dla wszystkich Prób – Pomiar Momentu Obrotowego AMC do CS-E 320 Redukcja osiągów AMC do CS-E 340 Próby drgań AMC do CS-E 350 Próby pomiarowe AMC do CS-E 380 Próby rozruchu w niskiej temperaturze AMC do CS-E 440 (b)(3) Próba trwałościowa – Program dla silników posiadających turbodoładowarkę. AMC do CS-470 Zanieczyszczone paliwo	C10-C11	MEK01 MEK04
3	TK12	PODCZĘŚĆ D - SILNIKI TURBINOWE; KONSTRUKCJA I BUDOWA AMC do CS-E 500 Działanie – sterowanie silnikami (silniki turbinowe dla samolotów) AMC do CS-E 510 Analiza bezpieczeństwa AMC do CS-E 515 Części krytyczne silnika AMC do CS-E 520 Wytrzymałość - Zmęczenie wysoko-cyklowe AMC do CS-E 520 (c)( 1) Wytrzymałość - odpadanie łopatek AMC do CS-E 525 Ciągłe obracanie AMC do CS-E 540 Uderzenie i wchłanianie obcych ciał AMC do CS-E 560 Układ paliwowy AMC do CS-E 570 Układ olejowy PODCZĘŚĆ E – SILNIKI TURBINOWE; UDOWADNIANIE TYPU AMC do CS-E 600 (e) Próba - Ogólne AMC do CS-E 620 Osiągi : Wzory AMC do CS-E 640 Ciśnienie statyczne i próby zmęczeniowe AMC do CS-E 650 Badania drgań AMC do CS-E 660 Próby pompy paliwowej (silniki turbinowe do samolotów) AMC do CS-E 670 Próby zanieczyszczonego paliwa AMC do CS-E 680 Skutki obciążeń od pochylenia i od momentu żyroskopowego AMC do CS-E 690 Upust z silnika AMC do CS-E 700 Przekroczenie warunków użytkowania (silniki turbinowe do samolotów) AMC do CS-E 710 Próby zablokowania wirnika AMC do CS-E 720 (a) Zapłon ciągły AMC do CS-E 730 Próby pomiarowe AMC do CS-E 740 (c)(3) Próby trwałościowe AMC do CS-E 740 (f)(1) Silniki wielowirnikowe AMC do CS-E 740 (g)(1) Próby trwałościowe - okresy stopniowane AMC do CS-E 745 Przyśpieszenia Silnika AMC do CS-E 750 (b) Próby rozruchu AMC do CS-E 770 Próby rozruchu w niskiej temperaturze AMC do CS-E 780 Próby w warunkach tworzenia się lodu (Silniki do samolotów) AMC do CS-E 790 Wchłanianie deszczu i gradu AMC do CS-E 790 (a)(2) Wchłanianie deszczu i gradu - utrata mocy/ciągu przez Silnik Turbinowy oraz niestabilność w ekstremalnych warunkach w deszczu i gradzie AMC do CS-E 800 Uderzenie i wchłanianie ptaka AMC do CS-E 810 Awaria łopatki sprężarki i turbiny AMC do CS-E 840 Integralność wirnika AMC do CS-E 850 Wały sprężarki, wentylatora i turbiny AMC do CS-E 890 Próby urządzenia ciągu wstecznego AMC do CS-E 920 Próba nadmiernej temperatury	C12-C14	MEK01 MEK04
3	TK13	PODCZĘŚĆ F - SILNIKI TURBINOWE - SPECYFIKACJE KONSTRUKCYJNE W ZAKRESIE ESKPLOATACJI I OCHRONY ŚRODOWISKA AMC do CS-E 1000 Specyfikacje konstrukcyjne w zakresie eksploatacji i ochrony środowiska - ogólne AMC do CS-E 1020 Emisje z silnika	C15	MEK01 MEK04

Nakład pracy studenta

Forma zajęć	Praca przed zajęciami	Udział w zajęciach	Praca po zajęciach
Wykład (sem. 3)		Godziny kontaktowe: 15.00 godz./sem.
Projekt/Seminarium (sem. 3)		Godziny kontaktowe: 15.00 godz./sem..
Konsultacje (sem. 3)
Zaliczenie (sem. 3)

Sposób wystawiania ocen składowych zajęć i oceny końcowej

Forma zajęć	Sposób wystawiania oceny podsumowującej
Wykład	Kolokwium końcowe - na ocenę pozytywną należy poprawnie odpowiedzieć na co najmniej 60% zadanych pytań (weryfikacja MEK01 i MEK02)
Projekt/Seminarium	wygłoszenie referatu z: przepisów projektowych dt. przepisów Europejskie i Amerykańskie, prezentacja certyfikatu typu wybranego silnika, omówienie jego awarii (na ocenę pozytywną należy zaprezentować od 3-6 przepisów projektowych oraz zaprezentowanie podstawowych informacji o silniku wg. certyfikatu typu - weryfikacja MEK03 i MEK04)
Ocena końcowa	Warunkiem zaliczenia modułu jest osiągnięcie wszystkich efektów modułowych (MEK01, MEK02, MEK03 i MEK04) i zaliczenie wszystkich form zajęć, gdzie ocena końcowa to średnia z wykładu i projektu

Przykładowe zadania

Wymagane podczas egzaminu/zaliczenia
(-)

Realizowane podczas zajęć ćwiczeniowych/laboratoryjnych/projektowych
(-)

Inne
(-)

Czy podczas egzaminu/zaliczenia student ma możliwość korzystania z materiałów pomocniczych : nie

Treści zajęć powiazane są z prowadzonymi badaniami naukowymi tak

1	A. Bednarz; K. Kabalyk; K. Kantyka	Fatigue safety factor of a transonic centrifugal compressor impeller subject to blade thickness	2025
2	A. Bednarz; R. Grzejda; S. Ignatovych; D. Lichoń; M. Łopatka; W. Mielniczek; G. Moneta; R. Mykhailyshyn; K. Puchała; E. Szymczyk	Aerial medical platform for soldiers and civils evacuation – Concept, implementation plan and assessment of adaptation possibility of existing technologies	2025
3	A. Bednarz; R. Jakubowski; Ł. Rogalski	Study of the Effects of Heat Exchanger Location on Turbofan Engine Performance	2024
4	A. Bednarz; K. Bieniek; R. Kołodziejczyk; P. Krauz; M. Lubas; K. Szczerba; Z. Szczerba	Experimental Interpretation of the Provisions of EN 13796-3 for Fatigue Testing of Cableway Gondolas	2023
5	R. Bartłomowicz; A. Bednarz; R. Jakubowski; K. Kabalyk	Numerical Study on Sensitivity of Turbofan Engine Performance to Blade Count of Centrifugal Compressor Impeller	2023
6	A. Bednarz; D. Głowacki; V. Hutsaylyuk; R. Kozera; A. Leski; K. Olkowicz; K. Puchała; M. Sałaciński; P. Synaszko; E. Szymczyk	Technological Aspects of a Reparation of the Leading Edge of Helicopter Main Rotor Blades in Field Conditions	2022
7	A. Bednarz; K. Bieniek; P. Krauz; Z. Szczerba	Problemy i dobre praktyki w badaniach zmęczeniowych gondoli do kolei linowych wg normy PN-EN 13796-3	2022
8	A. Bednarz; K. Bieniek; R. Kołodziejczyk	Systemy pneumatyczne i układy pomiarowe w badaniach zmęczeniowych gondoli do kolei linowych	2022
9	A. Bednarz; V. Hutsaylyuk; K. Puchała; M. Sałaciński	Numerical Investigation of the Influence of Aerodynamic Loads on the Resonant Frequency of a Compressor Blade Made of EI-961 Alloy	2022
10	R. Bartłomowicz; A. Bednarz; J. Jaworski; J. Sęp; A. Wójcik	Analysis of the effects of simplifications on the state of loads in a centrifugal compressor	2022
11	A. Bednarz	Wpływ obciążeń aerodynamicznych na częstotliwość rezonansową sprężarki osiowej	2021
12	A. Bednarz; M. Lubas	Material Model Effect for Simulating a Single-Lap Joint with a Blind Rivet	2021
13	A. Bednarz; W. Misiolek	Numerical and Experimental Assessment of the Effect of Residual Stresses on the Fatigue Strength of an Aircraft Blade	2021
14	A. Bednarz	Evaluation of Material Data to the Numerical Strain-Life Analysis of the Compressor Blade Subjected to Resonance Vibrations	2020
15	A. Bednarz	Influence of the Amplitude of Resonance Vibrations on Fatigue Life of a Compressor Blade with Simulated FOD Damage	2020
16	A. Bednarz; M. Kuźniar; M. Orkisz	Numerical Analysis of the Influence of Distributed Propulsion System on the Increase of the Lift Force Coefficient	2020
17	A. Bednarz; W. Misiolek	Assessment of the Impact of Shot-Peening on the Fatigue Life of a Compressor Blade Subjected to Resonance Vibrations	2020