logo PRZ
Karta przedmiotu
logo WYDZ

Ekologia motoryzacyjna i elektromobilność


Podstawowe informacje o zajęciach

Cykl kształcenia:
2025/2026
Nazwa jednostki prowadzącej studia:
Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa
Nazwa kierunku studiów:
Mechanika i budowa maszyn
Obszar kształcenia:
nauki techniczne
Profil studiów:
ogólnoakademicki
Poziom studiów:
drugiego stopnia
Forma studiów:
stacjonarne
Specjalności na kierunku:
Badania i rozwój w gospodarce, Komputerowo wspomagane wytwarzanie, Napędy mechaniczne, Pojazdy samochodowe - Badania i eksploatacja pojazdów samochodowych, Pojazdy samochodowe - Zaawansowane napędy pojazdów samochodowych, Programowanie i automatyzacja obróbki - Systemy CAD/CAM w zastosowaniach, Programowanie i automatyzacja obróbki - Zaawansowane programowanie obrabiarek CNC, Programowanie i automatyzacja obróbki - Zaawansowane programowanie pomiarów współrzędnościowych
Tytuł otrzymywany po ukończeniu studiów:
magister inżynier
Nazwa jednostki prowadzącej zajęcia:
Katedra Pojazdów Samochodowych i Inżynierii Transportu
Kod zajęć:
15248
Status zajęć:
obowiązkowy dla specjalności Pojazdy samochodowe - Badania i eksploatacja pojazdów samochodowych, Pojazdy samochodowe - Zaawansowane napędy pojazdów samochodowych
Układ zajęć w planie studiów:
sem: 2 / W15 L30 P15 / 4 ECTS / Z
Język wykładowy:
polski
Imię i nazwisko koordynatora 1:
dr inż. Artur Jaworski
Terminy konsultacji koordynatora:
Środa 10:15-11:45 Czwartek 12:15-13:45
Imię i nazwisko koordynatora 2:
mgr inż. Paulina Kulasa
semestr 2:
mgr inż. Karol Safin

Cel kształcenia i wykaz literatury

Główny cel kształcenia:
Celem kształcenia jest nabycie przez studentów pogłębionej wiedzy i umiejętności z zakresu wpływu transportu samochodowego na środowisko i tendencji rozwojowych w zakresie jego minimalizacji.

Ogólne informacje o zajęciach:
Przedmiot obowiązkowy dla studentów 2 sem. specjalności Pojazdy samochodowe

Wykaz literatury, wymaganej do zaliczenia zajęć
Literatura wykorzystywana podczas zajęć wykładowych
1 Merkisz J. Ekologiczne problemy silników spalinowych. Wyd. Politechniki Poznańskiej, Tom 1 i 2, Poznań . -
2 Chłopek Z. Ochrona środowiska naturalnego. WKŁ, Warszawa . 2002.
3 Kruczyński S. Trójfunkcyjne reaktory katalityczne. JTE, Radom . 2004.
4 GUS - -. -
5 https://dieselnet.com/standards/#eu - -. -
6 Merkisz J., Pielecha J., Radzimirski S. Pragmatyczne podstawy ochrony powietrza atmosferycznego w transporcie drogowym Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej. 2009
7 Merkisz J., Fuć P., Lijewski P. Fizykochemiczne aspekty budowy i eksploatacji filtrów cząstek stałych Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. 2016
8 Merkisz J., Piekarski W., Słowik T. Motoryzacyjne zanieczyszczenie powietrza Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie. 2005
9 Merkisz J., Pielecha I. Ukady elektryczne pojazdów hybrydowych Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. 2015
10 Merkisz J., Pielecha I. Układy mechaniczne pojazdów hybrydowych Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań. 2015

Wymagania wstępne w kategorii wiedzy / umiejętności / kompetencji społecznych

Wymagania formalne:
Rejestracja na 2 semestr studiów kierunku mechanika i budowa maszyn

Wymagania wstępne w kategorii Wiedzy:
Student powinien posiadać wiedzę w zakresie realizowanym w ramach przedmiotów poprzedzających

Wymagania wstępne w kategorii Umiejętności:
Brak

Wymagania wstępne w kategorii Kompetencji społecznych:
Brak

Efekty kształcenia dla zajęć

MEK Student, który zaliczył zajęcia Formy zajęć/metody dydaktyczne prowadzące do osiągnięcia danego efektu kształcenia Metody weryfikacji każdego z wymienionych efektów kształcenia Związki z KEK Związki z PRK
MEK01 Ma pogłębioną wiedzę w zakresie funkcjonowania współczesnego transportu oraz ma świadomość pozatechnicznych skutków działalności inżynierskiej, dostrzega aspekty ekologiczne i ochrony środowiska przyrodniczego w rozwiązaniach technicznych i technologicznych transportu. wykład zaliczenie cz. pisemna K-W05++
K-W09+
K-W10+
K-K02+
P7S-KO
P7S-WG
P7S-WK
MEK02 Posiada umiejętność oceny wpływu pojazdów samochodowych na środowisko naturalne oraz sposobów jego ograniczenia. projekt sprawozdanie z projektu K-U01+
K-U04+
K-U11+
K-K01+
K-K02+
K-K03+
P7S-KO
P7S-UK
P7S-UW
MEK03 Jest przygotowany do badań w zakresie oddziaływania pojazdów samochodowych na środowisko. laboratorium obserwacja wykonawstwa, raport pisemny K-U11+
K-K01+
P7S-KO
P7S-UW

Treści kształcenia dla zajęć

Sem. TK Treści kształcenia Realizowane na MEK
2 TK01 Wprowadzenie - omówienie karty przedmiotu. Charakterystyka toksycznych i szkodliwych składników spalin samochodowych. Mechanizmy i przyczyny powstawania toksycznych składników spalin. W01-W02 MEK01
2 TK02 Charakterystyka napędów spalinowych, hybrydowych i elektrycznych. W03-W04 MEK01
2 TK03 Wpływ czynników konstrukcyjnych, regulacyjnych i eksploatacyjnych na skład spalin w silnikach o ZI oraz ZS. W05 MEK01
2 TK04 Obowiązujące normy toksyczności spalin i stacjonarne testy badawcze. W06-W07 MEK01
2 TK05 Drogowe testy emisji zanieczyszczeń w spalinach. W08-W09 MEK01
2 TK06 Sposoby obniżenia toksyczności spalin w pojazdach samochodowych. W10-W12 MEK01
2 TK07 Źródła emisji hałasu i metody jego obniżenia w pojazdach samochodowych. W13 MEK01
2 TK08 Prognozy rozwojowe w zakresie ekologii motoryzacyjnej. Zaliczenie pisemne. W14-W15 MEK01
2 TK09 Wprowadzenie do ćwiczeń laboratoryjnych. Budowa, zasada działania i wzorcowanie aparatury pomiarowej do badań parametrów ekologicznych silników spalinowych. Pomiar zadymienia spalin silnika ZS wg regulaminu ECE R 24 lub ELR. Analiza toksyczności spalin silnika samochodowego zasilanego standardowo i przy zasilaniu paliwami alternatywnymi. Analiza toksyczności spalin samochodów z napędem spalinowym i hybrydowym. Pomiar poziomu hałasu emitowanego przez pojazd samochodowy na postoju. Pomiar poziomu hałasu emitowanego przez pojazd samochodowy w czasie jazdy. L01-L15 MEK03
2 TK10 Wprowadzenie do ćwiczeń projektowych. P01 MEK02
2 TK11 Idea i procedury badań emisji gazowych składników toksycznych spalin pojazdów samochodowych i silników spalinowych. P02-P05 MEK02
2 TK12 Określenie wielkości emisji gazowych toksycznych składników spalin (CO, NOx , CmHn) silnika tłokowego wg europejskiego stacjonarnego testu silnikowego. P06 MEK02
2 TK13 Idea i procedury badań emisji cząstek stałych PM i zadymienia spalin pojazdów samochodowych i silników spalinowych. P07-P08 MEK02
2 TK14 Analiza energochłonności ruchu samochodu z napędem spalinowym i elektrycznym w wybranych cyklach jezdnych. P09-P13 MEK02
2 TK15 Mapy akustyczne dróg, terenów zurbanizowanych oraz obiektów przemysłowych. P14 MEK02
2 TK16 Zaliczenie zajęć projektowych. P15 MEK02

Nakład pracy studenta

Forma zajęć Praca przed zajęciami Udział w zajęciach Praca po zajęciach
Wykład (sem. 2) Przygotowanie do kolokwium: 5.00 godz./sem.
Godziny kontaktowe: 15.00 godz./sem.
Studiowanie zalecanej literatury: 15.00 godz./sem.
Laboratorium (sem. 2) Przygotowanie do laboratorium: 5.00 godz./sem.
Godziny kontaktowe: 30.00 godz./sem.
Dokończenia/wykonanie sprawozdania: 15.00 godz./sem.
Projekt/Seminarium (sem. 2) Godziny kontaktowe: 15.00 godz./sem..
Wykonanie projektu/dokumentacji/raportu: 15.00 godz./sem.
Konsultacje (sem. 2) Udział w konsultacjach: 2.00 godz./sem.
Zaliczenie (sem. 2) Zaliczenie pisemne: 2.00 godz./sem.

Sposób wystawiania ocen składowych zajęć i oceny końcowej

Forma zajęć Sposób wystawiania oceny podsumowującej
Wykład a) Zaliczenie odbywa się w formie pisemnej. Na teście pisemnym sprawdzana jest realizacja pierwszego efektu modułowego (MEK01). Kryterium weryfikacji efektów kształcenia związane jest z uzyskaną liczbą punktów: <10-12) ocena: dst, <12-14) ocena + dst, <14-16) ocena db, <16-18) ocena +db, <18, 20> ocena bdb
Laboratorium b) Na laboratorium sprawdzana jest realizacja drugiego efektu modułowego (MEK03); zaliczenie laboratoriów następuje na podstawie: pozytywnych ocen z odpowiedzi i sprawozdań. Ocena z laboratorium ustalana jest jako średnia z uzyskanych ocen: 3,0-3,24 dst (3,0); 3,25-3,74 +dst (3,5); 3,75-4,24 db (4,0); 4,25-4,74 +db (4,5); 4,75-5,0 bdb (5,0).
Projekt/Seminarium c) Na projektach sprawdzana jest realizacja drugiego efektu modułowego (MEK02); zaliczenie projektów następuje na podstawie: pozytywnej oceny z wykonanego projektu oraz aktywnego udziału w zajęciach. Za wykonanie projektu ocenę: 5,0 (bdb) otrzymuje student, który wykonał projekt bezbłędnie, 4,0 (db) otrzymuje student, który popełnił mało istotne błędy obliczeniowe i merytoryczne, 3,0 (dst) otrzymuje student który popełnił mało istotne błędy obliczeniowe i istotne błędy merytoryczne. Ocena końcowa z projektów jest średnią arytmetyczną ocen z prac projektowych. W zależności od średniej ocena z projektów wynosi: dla średniej od 3 do 3,24 - dst (3,0); dla średniej od 3,25 do 3, 74 - +dst (3,5); dla średniej od 3,75 do 4,24 - db (4,0); dla średniej od 4,25 do 4,74 - +db (4,5); dla średniej od 4,75 do 5 - bdb (5,0)
Ocena końcowa d) Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest osiągnięcie wszystkich efektów modułowych i zaliczenie wszystkich form zajęć. Ocena końcowa jest zależna od średniej arytmetycznej ocen z poszczególnych form zajęć. W zależności od średniej ocena ustalana jest następująco: 3,0-3,39 dst (3,0); 3,4-3,79 +dst (3,5); 3,8-4,19 db (4,0); 4,2-4,59 +db (4,5); 4,6-5,0 bdb (5,0).

Przykładowe zadania

Wymagane podczas egzaminu/zaliczenia
(-)

Realizowane podczas zajęć ćwiczeniowych/laboratoryjnych/projektowych
(-)

Inne
(-)

Czy podczas egzaminu/zaliczenia student ma możliwość korzystania z materiałów pomocniczych : nie

Treści zajęć powiazane są z prowadzonymi badaniami naukowymi tak

1 A. Borawski; J. Hunicz; A. Jaworski; H. Kuszewski; G. Mieczkowski; D. Szpica Comparative Evaluation of Performance Parameters of Conventional and Waste Fuels for Diesel Engines Towards Sustainable Transport 2025
2 A. Borawski; J. Hunicz; M. Jakubowski; A. Jaworski; A. Krzemiński; H. Kuszewski; A. Rybak; D. Szpica; P. Woś Problems of filtration and standardization on parameter conformity of diesel fuels containing decarbonization components and processing impurities 2025
3 A. Jaworski; H. Kuszewski; D. Szpica Comparative Study of the Lubricity of Hydrotreated Vegetable Oil, Diesel, and Their Blends Using Four-Ball Testing: Focus on Scuffing Load 2025
4 A. Jaworski; H. Kuszewski; D. Szpica Performance of Hydrotreated Vegetable Oil–Diesel Blends: Ignition and Combustion Insights 2025
5 B. Babiarz; K. Balawender; A. Jaworski; H. Kuszewski Atmospheric Concentration of Particulate Air Pollutants in the Context of Projected Future Emissions from Motor Vehicles 2025
6 B. Jańczuk; A. Jaworski; H. Kuszewski; R. Longwic; J. Lubas; P. Sander; K. Szymczyk; P. Woś; A. Zdziennicka n-Hexane Influence on Canola Oil Adhesion and Volumetric Properties 2025
7 K. Balawender; A. Borawski; M. Gęca; M. Jakubowski; A. Jaworski; A. Krzemiński; H. Kuszewski; G. Mieczkowski; A. Rybak; D. Szpica; A. Ustrzycki; P. Woś Comparative Study on the Effects of Diesel Fuel, Hydrotreated Vegetable Oil, and Its Blends with Pyrolytic Oils on Pollutant Emissions and Fuel Consumption of a Diesel Engine Under WLTC Dynamic Test Conditions 2025
8 K. Balawender; A. Jaworski; H. Kuszewski Cold-Start Energy Consumption and CO2 Emissions - A Comparative Assessment of Various Powertrains in the Context of Short-Distance Trips 2025
9 K. Balawender; A. Jaworski; H. Kuszewski Investigation of electric vehicle parameters under real-world driving conditions using a multifunctional measurement device 2025
10 K. Balawender; M. Jakubowski; A. Jaworski; H. Kuszewski Effect of Selected Optical Navigation Methods on the Energy Consumption of Automated Guided Vehicles 2025
11 P. Kulasa Investigation of the fuel flow rate of piezoelectric injectors 2025
12 A. Jaworski; A. Kryuchkov; V. Rozen; M. Sergienko; O. Terentiev Removal of Contaminants from an Aqueous Solution by a Magnetic Field Using the Effect of Focusing Ionic Impurities 2024
13 A. Jaworski; A. Krzemiński; H. Kuszewski; P. Woś A comparative study on selected physical properties of diesel–ethanol–dodecanol blends 2024
14 A. Jaworski; H. Kuszewski Investigating the Effect of 2-Ethylhexyl Nitrate Cetane Improver (2-EHN) on the Autoignition Characteristics of a 1-Butanol–Diesel Blend 2024
15 B. Babiarz; E. Barnat; M. Bocian; T. Cholewa; C. Duarte Manuel; D. Gawryluk; M. Gnieciak; A. Jaworski; M. Kłopotowski; D. Krawczyk; P. Rynkowski; B. Sadowska; A. Siuta-Olcha; R. Stachniewicz; A. Święcicki; A. Werner-Juszczuk Energy Efficiency in Buildings: Toward Climate Neutrality 2024
16 K. Balawender; M. Jakubowski; A. Jaworski; H. Kuszewski Performance of a Diesel Engine Fueled by Blends of Diesel Fuel and Synthetic Fuel Derived from Waste Car Tires 2024
17 K. Balawender; M. Jaremcio; A. Jaworski; H. Kuszewski The Assessment of PM2.5 and PM10 Immission in Atmospheric Air in a Climate Chamber during Tests of an Electric Car on a Chassis Dynamometer 2024
18 K. Balawender; M. Jaremcio; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lew; P. Woś Assessment of CH4 Emissions in a Compressed Natural Gas-Adapted Engine in the Context of Changes in the Equivalence Ratio 2024
19 P. Kulasa Parametry techniczno-eksploatacyjne źródeł energii w zeroemisyjnych pojazdach z napędem elektrycznym 2024
20 A. Jaworski; H. Kuszewski; M. Mądziel; P. Woś The investigation of auto-ignition properties of 1-butanol–biodiesel blends under various temperatures conditions 2023
21 A. Jaworski; H. Kuszewski; R. Longwic; P. Sander Assessment of Self-Ignition Properties of Canola Oil–n-Hexane Blends in a Constant Volume Combustion Chamber and Compression Ignition Engine 2023
22 B. Babiarz; A. Jaworski; H. Kuszewski; V. Mateichyk; M. Mądziel; S. Porada; M. Śmieszek; P. Woś Towards Cleaner Cities: An Analysis of the Impact of Bus Fleet Decomposition on PM and NOX Emissions Reduction in Sustainable Public Transport 2023
23 K. Balawender; S. Boichenko; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lew; R. Longwic; P. Wojewoda; P. Woś Assessment of the Effect of Road Load on Energy Consumption and Exhaust Emissions of a Hybrid Vehicle in an Urban Road Driving Cycle—Comparison of Road and Chassis Dynamometer Tests 2023
24 S. Boichenko; L. Chelaydyn; A. Jaworski; V. Ribun; S. Viktor; D. Viktoriia; P. Woś; A. Yakovlieva Effect of Diethyl Ether Addition on the Properties of Gasoline-Ethanol Blends 2023
25 A. Jaworski; H. Kuszewski; M. Mądziel Sustainable Public Transport Strategies—Decomposition of the Bus Fleet and Its Influence on the Decrease in Greenhouse Gas Emissions 2022
26 A. Jaworski; K. Lejda Inżynieria środków transportu: badania, konstrukcja i technologia: wybrane problemy 2022
27 A. Jaworski; K. Lejda Modelowanie emisji zanieczyszczeń w spalinach silnikowych samochodu osobowego w cyklu jezdnym z uwzględnieniem oporu ruchu samochodu 2022
28 K. Balawender; A. Jaworski; P. Woś Sterowanie wtryskiwaczami wodoru w silniku przepływowym 2022
29 K. Balawender; T. Campisi ; M. Jakubowski; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lew; M. Mądziel; A. Ustrzycki; P. Wojewoda; P. Woś Evaluation of the Effect of Chassis Dynamometer Load Setting on CO2 Emissions and Energy Demand of a Full Hybrid Vehicle 2022
30 M. Bilski; A. Jaworski; K. Lejda Effect of driving resistances on energy demand and exhaust emission in motor vehicles 2022
31 S. Boichenko; A. Jaworski; K. Lejda; I. Shkilniuk; O. Tarasiuk Modern technologies of hydrogen generation and accumulation - analytical overview of theoretical and practical experience 2022
32 S. Boichenko; A. Jaworski; І. Matviyi; I. Shkilniuk; O. Tarasiuk; О. Tselishchev; P. Woś Міжгалузеві проблеми і системні дослідження в паливно-енергетичному секторі 2022
33 T. Campisi; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lew; M. Mądziel; P. Woś The Development of CO2 Instantaneous Emission Model of Full Hybrid Vehicle with the Use of Machine Learning Techniques 2022
34 A. Jaworski; H. Kuszewski; M. Mądziel Lubricity of Ethanol-Diesel Fuel Blends-Study with the Four-Ball Machine Method 2021
35 A. Krzemiński; P. Szymczuk Analiza powtarzalności badań technicznych pojazdu o masie całkowitej do 3,5 tony 2021
36 A. Krzemiński; P. Szymczuk Wpływ zanieczyszczeń eksploatacyjnych oleju napędowego na smarność paliwa 2021
37 K. Balawender; A. Jaworski; K. Lejda; M. Mądziel; D. Savostin-Kosiak; A. Ustrzycki Assessment of Petrol and Natural Gas Vehicle Carbon Oxides Emissions in the Laboratory and On-Road Tests 2021
38 K. Balawender; M. Jakubowski; A. Jaworski; H. Kuszewski; J. Lubas Effect of temperature on tribological properties of 1-butanol–diesel fuel blends-Preliminary experimental study using the HFRR method 2021
39 M. Jaremcio; A. Jaworski; K. Lejda; M. Mądziel; P. Woś Charakterystyka wybranych testów jezdnych stosowanych w badaniach emisji zanieczyszczeń w spalinach silnikowych samochodów osobowych 2021
40 T. Campisi; A. Jaworski; H. Kuszewski; M. Mądziel; P. Woś Assessing Vehicle Emissions from a Multi-Lane to Turbo Roundabout Conversion Using a Microsimulation Tool 2021
41 T. Campisi; A. Jaworski; M. Mądziel; G. Tesoriere The Development of Strategies to Reduce Exhaust Emissions from Passenger Cars in Rzeszow City-Poland A Preliminary Assessment of the Results Produced by the Increase of E-Fleet 2021
42 A. Jaworski Odwzorowanie oporów ruchu samochodu podczas badań emisji zanieczyszczeń w spalinach na hamowni podwoziowej 2020
43 A. Jaworski; K. Lejda Systemy i środki transportu: konstrukcja i badania: wybrane zagadnienia 2020
44 A. Jaworski; K. Lejda; M. Mądziel; D. Savostin-Kosiak The Impact of Exhaust Emission from Combustion Engines on the Environment: Modelling of Vehicle Movement at Roundabouts 2020
45 A. Jaworski; K. Lew; P. Wojewoda Wpływ oddziaływania buspasów na parametry ruchu środków transportu drogowego 2020
46 K. Balawender; A. Jaworski; D. Konieczny; H. Kuszewski; P. Woś Wykrywanie spalania stukowego w silniku dwupaliwowym 2020
47 K. Balawender; M. Jakubowski; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lejda; S. Siedlecka; A. Ustrzycki; E. Zielińska Modeling of Unburned Hydrocarbon Emission in a Di Diesel Engine Using Neural Networks 2020
48 K. Balawender; M. Jakubowski; A. Jaworski; P. Szymczuk; A. Ustrzycki; P. Woś Application of Variable Compression Ratio VCR Technology in Heavy-Duty Diesel Engine 2020
49 K. Balawender; M. Jakubowski; M. Jaremcio; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lejda; K. Lew; M. Mądziel; A. Ustrzycki; P. Wojewoda Analysis of Cold Start Emission from Light Duty Vehicles Fueled with Gasoline and LPG for Selected Ambient Temperatures 2020
50 K. Balawender; M. Jakubowski; M. Jaremcio; A. Jaworski; H. Kuszewski; K. Lejda; K. Lew; M. Mądziel; P. Woś The Impact of Driving Resistances on the Emission of Exhaust Pollutants from Vehicles with the Spark Ignition Engine Fuelled by Petrol and LPG 2020
51 K. Balawender; M. Jaremcio; A. Jaworski; A. Krzemiński; H. Kuszewski; K. Lew; M. Mądziel; P. Woś Realizacja cyklu jezdnego w badaniach emisji zanieczyszczeń na hamowni podwoziowej 2020
52 K. Balawender; S. Boichenko; A. Jaworski; H. Kuszewski; M. Mądziel; L. Pavliukh; D. Savostin-Kosiak Assessment of CO2 emissions and energy consumption during stationary test of vehicle with SI engine powered by different fuels 2020
53 N. Dudzik; D. Konieczny; A. Krzemiński; K. Lew; P. Szymczuk; P. Wojewoda Kolej magnetyczna w aspekcie zużycia energii, bezpieczeństwa oraz wpływu na środowisko naturalne 2020
54 O. Ivanushko; A. Jaworski; A. Loboda; M. Mądziel; D. Savostin-Kosiak; M. Tsiuman Establishing the regularities of correlation between ambient temperature and fuel consumption by city diesel buses 2020
55 S. Boichenko; A. Jaworski; L. Pavliukh; S. Shamanskyi Evaluation of the potential of commercial use of microalgae in the world and in Ukraine 2020
56 S. Boichenko; A. Jaworski; M. Mądziel; L. Pavliukh Comparative assessment of CO2 emissions and fuel consumption in a stationary test of the passenger car running on various fuels 2020
57 S. Boichenko; A. Jaworski; N. Kalmykova; K. Lejda; O. Tarasiuk; O. Vovk Hydrogen technologies and environmental safety of technosphere: the key points of recent tendencies 2020